برای سالروز درگذشت آیت ا... سیدعلی قاضی، مردی که  همه وجودش مکاشفه بود

گلناز حکمت | شهرآرانیوز - سیدعلی قاضی طباطبایی در سیزدهم ذی الحجه ۱۲۸۲قمری (نهم اردیبهشت ۱۲۴۵ شمسی) و به نقل از برخی تذکره نویسان در ۱۲۸۵قمری (هفتم فروردین ۱۲۴۸شمسی) در تبریز به دنیا آمد. او  از سادات طباطبایی بود و نسبش به ابراهیم طباطبا، نواده امام حسن مجتبی (ع)، می‌رسد. پدرش، سیدحسین قاضی، از شاگردان میرزای شیرازی بود در تفسیر قرآن آثاری نوشته است. جد مادری سیدعلی، میرزا محسن قاضی تبریزی، نیز عالم بود و با ملاهادی سبزواری مصاحبت داشت.

او  عارف و استاد اخلاق حوزه علمیه نجف بود. برخی علما، فقیهان و مراجع تقلید در مکتب اخلاقی او حضور داشته اند. سیدمحمدحسین طباطبایی، سیدهاشم موسوی حداد و محمدتقی بهجت از شاگردان او  بوده اند. ایشان را بیشتر به دلیل بعد عرفانی شخصیتش می‌شناسند، اما او در علوم دیگر مانند حدیث، فقه و تفسیر نیز صاحب نظر بود. آیت ا... قاضی در سال‌های آخر عمر به بیماری مبتلا شد و در ششم ربیع الاول ۱۳۶۶قمری، برابر با نهم بهمن ۱۳۲۵شمسی درگذشت.

عشق به اهل بیت (ع)

آیت ا... قاضی رسیدن سالک به مقام توحید را بدون پذیرفتن ولایت ائمه (ع) و حضرت زهرا (س) امکان پذیر نمی‌دانست و به گفته شاگردان و نزدیکانشان علاقه بسیاری به سیدالشهدا (ع) داشت. پدرش، سیدحسین قاضی، درباره او گفته است: «از روی لطف امام حسین (ع) به دنیا آمد و سالم ماند.» درباره تأثیر محبت اهل بیت (ع) در زندگی ایشان، مرحوم علامه طباطبایی از آیت ا... قاضی چنین نقل می‌کند: «اگر من به جایی رسیده باشم، از دو چیز است: قرآن کریم و زیارت سیدالشهدا (ع).» مرحوم قاضی به امیرالمؤمنین (ع) هم علاقه خاصی داشت و نزدیکان ایشان انتخاب نجف برای محل زندگی را هم به دلیل همین علاقه می‌دانند.

مرحوم آیت ا... میرزاعلی غروی علیاری درباره علاقه ایشان به زیارت امام علی (ع) چنین گفته است: «.. غالب ایام ساعت ۲ بعدازظهر که مردم از گرمای سوزان نجف به سرداب‌ها پناه می‌بردند، ایشان وضو می‌گرفتند و تشریف می‌بردند حرم برای زیارت.» آیت ا... سیدعبدالکریم کشمیری درباره علاقه مرحوم قاضی به امام حسین (ع) نقل کرده است: «آقای قاضی تمام مکاشفه بودند و در اواخر عمرشان بسیار لطیف و رقیق شده بودند و با دیدن آب به یاد امام حسین (ع) افتاده و‌ می‌گریستند.»

علاقه به نماز

مرحوم قاضی به نماز اول وقت سفارش می‌کردند و به بعضی استادان اخلاق در نجف می‌گفت: «من ضامنم کسی که این نماز‌های پنج گانه را در اول وقت بخواند، به مقامات عالیه می‌رسد.» از مرحوم سیدهاشم رضوی نیز نقل شده است: «ایشان فرزندی داشتند که خیلی موردعلاقه شان بود و با حادثه برق گرفتگی از دنیا رفت. در آن روز‌های غم انگیز به خدمتشان شرفیاب شدم تا عرض تسلیتی کرده باشم. اولا فرمودند: آن بچه تا الان نزد من بود، شما که آمدید، او رفت. سپس در خلال عرض تسلیت فرمودند: تمام هم و غم دنیا در نزد ما تا اول ا... اکبر نماز است.» می‌گفت: «دوسه روز است در این فکرم که اگر در بهشت نگذارند ما نماز بخوانیم، چه کنیم؟» مرحوم قاضی در کنار عبادت به اخلاق هم اهمیت بسیار می‌داد. در این باره آیت ا... نجابت نقل می‌کرد: «او آن قدر مبادی آداب است که وقتی در منزل مهمان دارد، برای خواندن نماز اول وقتش از او اجازه می‌گیرد.»

توجه به مستحبات

در کنار توجه به واجبات، مرحوم قاضی در انجام مستحبات نیز اهتمام ویژه‌ای داشت. آیت ا... کشمیری در این باره گفته است: «در ایامی که در نجف خدمت مرحوم قاضی مشرف می‌شدم، گاهی به منزلشان که‌ می‌رفتم، می‌دیدم ایشان در سجده هستند و آن قدر سجده را طولانی می‌کردند که خسته شده و از منزل بیرون می‌آمدم.»

به جز التزام به نماز اول وقت، نماز شب و تهجد، اذکار متعددی بود که هم خود بر آن‌ها مداومت داشت و هم شاگردانش و مردم را به آن‌ها سفارش می‌کرد؛ مانند صدمرتبه خواندن سوره قدر در شب‌های جمعه، مداومت بر خواندن فراوان سوره توحید، دعای کمیل و زیارت جامعه. همچنین محمدتقی آملی، از شاگردان آیت ا... قاضی، نقل کرده است که قاضی به زیارت اهل قبور بسیار توجه داشت و خود بسیار برای زیارت اموات به وادی السلام می‌رفت. او به تهجد در مسجد کوفه و مسجد سهله علاقه‌مند بود و حجره‌ای مخصوص برای عبادت در این دو مسجد داشت و رفتن به مسجد سهله خصوصا با پای پیاده را توصیه می‌کرد.

سبک زندگی

آیت ا... قاضی در عین فقر و ساده زیستی، با ریاضت‌های سخت و غیرشرعی مخالف بود و اعتقاد داشت که سالک باید به جسم هم رسیدگی کند. زیرا جسم مرکب روح است. ازاین رو به وضع ظاهری اش اهمیت می‌داد و معمولا عطر می‌زد و لباس سفید و تمیز می‌پوشید و به حسن خلق و نیکوکاری سفارش می‌کرد. هیچ وقت در صدر مجلس نمی‌نشست و با شاگردانش هم که بیرون می‌رفت، جلوتر از دیگران راه نمی‌رفت.

هرکس به دیدارش می‌آمد، به احترامش بلند می‌شد. آیت ا... سیدعباس کاشانی در این باره گفته است: «من آن موقع سن کمی داشتم، ولی ایشان اهل این حرف‌ها نبود. بچه‌های کم سن وسال هم که به مجلسشان می‌آمدند، بلند می‌شدند و هرچه به ایشان می‌گفتند که این‌ها بچه هستند، می‌گفتند: خوب است، بگذارید این‌ها هم یاد بگیرند.» از مرحوم آیت الله میرزاعلی غروی علیاری درباره ویژگی‌های اخلاقی ایشان چنین نقل شده است: «بسیار کم حرف می‌زدند و در سلام سبقت می‌جستند. ازجمله خصوصیات آن مرحوم این بود که کمتر در مجامع حاضر می‌شدند و شاید مدت‌ها کسی ایشان را‌ نمی‌دید. شب‌ها که مشغول تهجد بودند، روز هم مطالعه می‌کردند و به تفکر می‌پرداختند.»

ویژگی‌های اخلاقی

یکی از صفاتی که بسیار به مرحوم قاضی نسبت داده می‌شود، تواضع است. آیت ا... همیشه نزد دیگر علما و حتی شاگردانش متواضع بود. دراین باره نقل شده است: «زمانی عده‌ای از ایران به دیدارشان می‌آیند و‌ می‌گویند ما از شما مطالبی شنیده ایم و تقلید می‌کنیم. ایشان به گریه می‌افتند و در همان حال دست هایشان را بالا می‌برند و‌ می‌گویند: خدایا تو می‌دانی که من آن نیستم که این‌ها می‌گویند. سپس شخص دیگری را برای راهنمایی به این افراد معرفی می‌کنند.» مرحوم قاضی قبل و بعد استادی در خانه و بین مردم و شاگردان به «هیچ بودن» خود معترف و در شعر نیز تخلصش «مسکین» بود. در خانواده وقتی بچه‌ها به او آیت ا... می‌گفتند، جواب می‌داد: من آیت ا... نیستم. آیت ا... ابوالقاسم خویی می‌گوید: «من هروقت می‌رفتم مجلس آقای قاضی، کفش هایم را‌ می‌گذاشتم زیر بغلم که مبادا کفشم آنجا باشد و آقای قاضی بیاید آن را تمیز یا جفت کند.»

آثار

از آثار ایشان می‌توان به شرحی ناتمام بر دعای سمات اشاره کرد. آیت ا... این اثر را در دو سال پایانی عمرش و به عربی نوشت و به سبب بیماری به اتمام آن موفق نشد و فقط حدود یک سوم این دعا را شرح کرد که نخستین بار در سال۱۳۸۴شمسی در تهران به چاپ رسید. جلسه خواندن این دعا و شرح آن عصر‌های جمعه در منزلش در نجف برگزار می‌شد. از آیت ا... قاضی تفسیری از قرآن هم به جای مانده است. این تفسیر از ابتدا تا آیه۹۱ سوره انعام است که ظاهرا نسخه‌ای از آن در لندن موجود است. به گفته کارشناسان، او را می‌توان پایه گذار شیوه تفسیری قرآن با قرآن دانست.

گویا روش او در تفسیر، در شیوه تفسیری شاگردش، سیدمحمدحسین طباطبایی، در تفسیر المیزان مؤثر بوده است. «تصحیح و تحقیق الارشاد، اثر شیخ مفید» اثر دیگر علامه قاضی است. این اثر را در سال۱۳۰۶ در ۲۱سالگی به انجام رساند و در تهران چاپ سنگی شد. آیت ا... قاضی علاوه بر «ارشاد»، بر برخی کتاب‌های دیگر نیز تعلیقات نوشته است؛ ازجمله بر «مثنوی» مولوی و «فتوحات» ابن عربی، که هیچ یک تاکنون منتشر نشده است. علامه در ادبیات عرب مهارت داشت و شعر نیز می‌سرود. قصیده غدیریه او به زبان عربی، که آن را در سال۱۳۱۶شمسی سروده است، شهرت دارد. او غدیریه‌ای هم به زبان فارسی سروده است.